Plato en Tuymans, een tweede stap (of hoe we komaf maken met Plato

Volgend op de vorige post lijkt het interessant om verder te gaan op bepaalde filosofen; het is tenslotte een module kunstfilosofie (Kant scheen al niet zo'n slecht idee).
Wie filosofie zegt, zegt waarschijnlijk geschiedenis van de filosofie (een schijnbaar aantrekkelijk vak binnen de Bachelor Filosofie op onze universiteiten).
Wie geschiedenis van de filosofie zegt, zegt waarschijnlijk "Bakermat van de Westers Filosofie" (want we gaan graag terug tot de oorsprong van zaken).
Wie dat zegt, bedoelt waarschijnlijk de  Griekse filosofen (maar heeft Heidegger gelezen, of heeft een hoge dunk van zichzelf, of allebei).

Goed, de Griekse filosofen; wat hebben zij te zeggen over kunst?
Eén is er al kristalhelder over: Plato.
In zijn Politeia zet hij (via het personage Sokrates) zijn ideeën als volgt uit elkaar: alle zaken die wij waarnemen op aarde hebben in een andere (hogere) realiteit een perfecte representatie van zichzelf. Zo zijn alle paarden ter wereld een afspiegeling van een "perfect" paard, dat in een andere dimensie zit. Hetzelfde geldt voor stoelen (de Perfecte Stoel), of nagelschaartjes (de Perfecte Nagelschaar). Die perfecte vormen noemt hij Ideeën (ἰδέα). Nu stelt hij het volgende: wanneer een handarbeider (bv. een wapensmid) een voorwerp maakt, doet hij dat met een 'perfecte' representatie van dat voorwerp. Een de wapensmid heeft in gedachten dus een perfect bronzen zwaard. Het voorwerp dat hij uiteindelijk vervaardigd is iets dat zijn 'Idee van bronzen' zwaard benaderd.Wanneer een kunstenaar een muurschildering maakt van een bronzen zwaard (in de handen van één of andere grote Griekse held), dan zegt Plato dat die afbeelding een afspiegeling van een afspiegeling is. Hij heeft zijn bronzen zwaard namelijk gebaseerd op het onvolkomen bronzen zwaard van de wapensmid. Als een beeldhouwer een Achilles met een bronzen zwaard houwt, dan is het (stenen) zwaard ook een afspiegeling van een afspiegeling.
Plato's conclusie is zowel logisch als controversieel: kunst is iets laags en slechts, wat zo veel mogelijk moet gebannen worden uit de maatschappij; het is nodig zo dicht mogelijk tegen het ware en perfecte aan te leven.
Hierdoor komen we in een probleemstelling: als Plato kunst zo verwerpelijk vindt, heeft het dan nog zin om kunst te beschouwen; heeft kunstfilosofie dan nog zin? Heeft deze blog dan nog enige zin?
Een mogelijkheid is om Plato's visie op kunst verder door te drijven.
In 2014 spande Katrijn Van Giels, een fotografe van De Standaard, een rechtszaak aan tegen Luc Tuymans omdat hij haar foto als basis voor zijn schilderij heeft gebruikt. Als we hierop Plato's filosofie toepassen krijgen we: een kopie, van een kopie, van een kopie (als we er van uitgaan da er een perfecte Jean-Marie-Dedecker bestaat in een andere dimensie). Volgens Plato staat dit enorm ver van de waarheid. We kunnen ons dus voorstellen dat de filosoof enkel neerbuigend zou hebben gereageerd of vol walging had opgekeken naar het kunstwerk.
Maar is Tuymans niet één van de meest succesvolle kunstenaars van België? Worden zijn kunstwerken niet door heel Europa geapprecieerd? Een manier om deze patstelling tussen Sokrates en Tuymans uit te leggen, is dat voor Sokrates zijn idee van waarheid(/visie van Ideeën) zijn volledige blik op de wereld bepaalt. Daar tegenover staat dan Tuymans die kunst maakt om een statement te maken, of om zijn innerlijke gedachten op het doek over te brengen. Het is dus een kwestie van perspectief, om het eventjes simpel te stellen. Maar wie heeft er gelijk?
Wat al zeker vaststaat is dat Plato's ideeënleer vaak wordt aanzien als oud. Veel mensen vinden het op het eerste gezicht een mooi idee, maar na het lezen van 'De Staat' of dit fragment trekken velen de wenkbrauwen op. Bepaalde logische conclusies van die ideeënleer leiden tot concepten die ons angst aanjagen en totaal voorbijgaan aan onze huidige ideeën, normen en waarden. Tuymans daarentegen voldoet aan onze verwachtingen van maatschappijkritiek en originaliteit. De schilder is van onze tijd en schurkt dichter aan tegen ons eigen denken (tegenover, soms onbegrijpelijke, oude denkwijzen).
Naast deze redenering kunnen we ook stellen dat Tuymans' "kopie" meer is dan een simpele afspiegeling van de foto van Katrijn Van Giels. De schilder gebruikt de foto als een springplank om met een sterk beeld een eigen boodschap te brengen. Bovendien is het een totaal ander medium. Zoals de Adrian Searle in het artikel "Tuymans' Stalen Gezicht" ook zegt, is het schilderij op zich al een argument tegen de plagiaatbeschuldiging.
Ik vind het dus ook onterecht om het kunstwerk van Tuymans plagiaat te noemen. Zoals op zo veel vlakken denk ik juist dat kruisbestuiving en het gebruiken van elkaars ideeën aan te moedigen is. Als iedereen met zijn eigen ideeën moest afkomen, zouden we helemaal niet ver staan. De mens is van nature uit een wezen dat kopieert. Opvoeding is niets anders dan dat de ervaren mensen de onervaren mensen het voorbeeld tonen en dingen aanleren. Ik denk dat de hele plagiaat-heisa eerder is ontstaan uit miscommunicatie en andere sociale valstrikken. Dat is natuurlijk jammer. (Tuymans doet wel vaker dit soort zaken en haalt beelden uit allerlei hoeken -zelfs films-, werd nog nooit eerder beschuldigd van plagiaat).
Conclusie: kunstfilosifie heeft wel degelijk zin (en bijgevolg deze blog -godzijdank- ook). Plato's visie is gedateerd en eigenlijk slecht verdedigbaar (in onze 21ste eeuwse context althans).
Als afsluiter kunnen we proberen Plato's theorie wat te doen wankelen. Het is voor mij niet duidelijk welke zaken er allemaal een eigen perfecte, oorspronkelijke versie hebben. Zijn dit alle voorwerpen? Of alle levende wezens? En in hoeverre heeft elk specifiek voorwerp een eigen Idee?  Zouden we kunnen stellen dat er ook een perfect schilderij bestaat en dat elke schilder dat probeert te benaderen? Hiermee kunnen we aantonen dat Plato zijn eigen theorie ook maar op een bepaalde manier benaderd; volgens zijn eigen tijd. Dat zie je op de manier waarop hij denkt dat goede schilders domme mensen gaan misleiden en hij zal waarschijnlijk niet meer hebben gekend dan beeldhouwers, mozaïekleggers,  schilders en muzikanten.

Wat was kunst trouwens in de Klassieke Oudheid?

Een zekere Georg Wilhelm Friederich Hegel weet hier meer van.